‘Lach, zing, kijk om je heen en maak dromen waar. Steeds weer opnieuw, altijd met elkaar. Betovering zit in een klein gebaar.’ Een paar zinnen uit het Efteling personeelslied met videoclip, dat sinds 2009 telkens wordt afgespeeld bij belangrijke kick-off momenten van een attractie en bij de verwelkoming van nieuwe medewerkers. Het verhaal ademt de sfeer van een Efteling musical en komt misschien in eerste instantie op buitenstaanders over als al te zoet en rooskleurig. Bij nadere beschouwing besef je echter hoe sterk het in elkaar zit. Het Efteling personeelslied weerspiegelt de organisatie identiteit en neemt je mee in een beleving van trots en saamhorigheid. Het heeft alle kenmerken van een energieverhaal. Het appelleert impliciet aan gedeelde waarden, zorgt voor verbinding met het waarom van de organisatie en laat zien wat je rol is in het geheel. In de woorden van Hans van der Loo (Energy Boost, 2013): het zet de knop op groen om in actie te komen.
Een zinorganisatie inspireert
Vanuit de hoek van de organisatiepsychologie en -sociologie is het al jaren duidelijk dat aandacht voor zingeving en betekenisgeving leidt tot betrokken medewerkers en tot een grotere merkreputatie. Bovendien zijn er tal van voorbeelden waaruit blijkt dat bedrijven die werkelijk uitgaan van de kracht van mensen het beter doen dan veel andere spelers in de markt. In die lijst zie je telkens dezelfde namen terugkeren van inspiratiemerken zoals Apple, Google, Efteling, Ikea, Virgin en Starbucks. De laatste tijd dringt gelukkig het besef door dat je net zo goed een ‘zinorganisatie’ kunt zijn als klein familiebedrijf of dienstverlener of als onderwijs- of zorginstelling. Dat realiseer je volgens Hans van der Loo met name door de gewenste positieve energie te versterken. Die energiebronnen vinden we in de aanwezigheid van een lonkend perspectief, een gewaagde ambitie, intrinsieke bevlogenheid en een sterk gevoel van verbinding. Zinorganisatie zijn volgens Van der Loo tenminste aangesloten op een van deze energiebronnen. In het proces om meer energie in de organisatie te genereren, spelen verhalen een cruciale rol. Zowel om de gedeelde visie betekenisvol te maken als in de fase waarin de relatie tussen waarden en gedrag tastbaar moet worden gemaakt.
In 6 stappen energie versterken
Wat je als leidinggevende te doen staat, is om de energie aan te wakkeren en te richten. Dat doe je in zes opeenvolgende stappen:
-met elkaar een betekenisvol veranderverhaal maken,
-concrete gedragsveranderingen formuleren,
-mensen aanwijzen die je kunt typeren als positieve uitzonderingen,
-een gezamenlijke kickstart organiseren,
-een 20% ruimte creëren waarbinnen mag worden geëxperimenteerd met vernieuwende werkwijzen en tot slot
-belemmerende barrières wegnemen en zorgen voor momentum door beleving en verhalen te delen.
Betekenis en zingeving voelen
Stel nu dat je inderdaad aangesloten bent op een krachtige energiebron, dat je de juiste acties neemt en dat er nog steeds weinig beweging ontstaat. In dat geval is het goed mogelijk dat de knop nog niet op groen staat. Bij medewerkers dienen namelijk ook de juiste ontstekingsmechanismen aanwezig te zijn om de energie te doen ontbranden: een voldoende mate van autonomie, zelfvertrouwen, positiviteit en optimisme. Dat vraagt dus om een open cultuur waarin mensen zich veilig voelen om initiatief te nemen en om leiderschap vanuit wederzijds vertrouwen. Medewerkers ervaren dan dat ze de ruimte krijgen om zichzelf te ontwikkelen en dat ze tegelijk bijdragen aan het groter geheel.
Identiteit als verhaal
Eind vorig jaar verscheen ook Organisatie ID van Tibor van Bekkum. Daarin stelt de auteur dat duurzame waardecreatie en corporate branding een resultaat is van een dynamisch proces van voortdurende reflectie en ontwikkeling. Hij stelt dat identiteit wordt gereflecteerd in de organisatiecultuur en wordt gespiegeld door externe beleving. Om als organisatie je eigenheid en positie te bepalen, zul je waardengedreven keuzes moeten maken om een onderscheidend handelingsperspectief te bieden. Dat handelingsperspectief geeft antwoord op 5 vragen:
- Waartoe bestaan wij?
- Wat zijn wij?
- Hoe maken wij verschil voor klanten?
- Waarin excelleren wij?
- Wat vinden wij belangrijk?
Constante dialoog
Tibor van Bekkum benadrukt dat een krachtige en herkenbare organisatie identiteit leidt tot versterking van reputatie. Dergelijke bedrijven koppelen aansprekende waarden aan een hoger doel en de gewoonte om bekrachtigende verhalen te delen. Hij stelt ook dat het ontwikkelen en beschermen van identiteit en merkwaarde de verantwoordelijkheid is van de hele organisatie. En dat een dergelijk proces in feite een voortdurende alertheid vraagt om de ‘binnen- en buitenwereld’ op elkaar af te stemmen. Met een onderscheidend handelingsperspectief vertel je een verhaal dat richting geeft, medewerkers mobiliseert en geloofwaardigheid en vertrouwen biedt aan klanten.
Het proces begint met waarnemen en bewust worden van de relatie met de omgeving en het creëren van een gedeeld idee van een gewenste toekomst. Je definieert wie je wilt zijn als organisatie in de vorm van een consistent en eenduidig veranderverhaal. Vervolgens geef je ruimte aan voortrekkers en stel je een vitale coalitie samen, de positieve uitzonderingen zoals Van der Loo dat noemt. Die nemen het voortouw in een constante dialoog met de rest van de organisatie, waarin voortdurend wordt afgestemd tussen persoonlijke verhalen, managementverhalen, klantverhalen en het kernverhaal van de organisatie.
Uitdrukken wat je bezielt
Door alles wat je uitstraalt in woorden, beelden en gedrag en door de klantervaringen en feedback die je oproept laat je bewust en onbewust zien waar je energie vandaan haalt en wat je belangrijk vindt. Als die verhalen van binnen en van buiten met elkaar overeenkomen, heb je te maken met een echte zinorganisatie, dan is elke beleving terug te voeren tot waar het werkelijk om gaat, de energiebron, die voeding geeft aan de identiteit. Zo vertelt Google het verhaal van een betekenisvolle en inspirerende visie, laat Cleveland Clinic zien wat het betekent om volledig commitment te voelen voor patiënten, vertelt Starbucks het verhaal van bevlogenheid en persoonlijke veerkracht en vertelt Ritz Carlton het verhaal van verbondenheid door het overtreffen van klantverwachtingen.